W najbliższą sobotę z terenu Polski będzie można zaobserwować częściowe zaćmienie Księżyca. Geocentryczna opozycja Słońca i Księżyca w rektascensji nastąpi 28 października 2023 roku o godzinie 22h25m12,2s. Maksymalna faza zaćmienia wyniesie niestety jedynie 0,122.
O godzinie 20.01 Księżyc w swojej wędrówce po orbicie dotrze do stożka półcienia i zacznie się w niego zanurzać, rozpoczynając tym samym półcieniowe częściowe zaćmienie. O godzinie 21.35 Księżyc dotrze do stożka cienia i rozpocznie się zaćmienie częściowe. Maksymalna faza zaćmienia częściowego nastąpi o godzinie 22.15. Podczas maksymalnej fazy tarcza księżycowa zanurzy się w stożku cienia Ziemi w 12,2 %. Księżyc będzie znajdował się w pobliżu węzła wstępującego, na wschód od niego.
Takie usytuowanie Księżyca względem węzła wstępującego skutkuje tym, że maksymalna faza zaćmienia nastąpi nieco wcześniej niż geocentryczna opozycja w rektascensji. Po maksymalne fazie Księżyc rozpocznie wynurzanie się ze stożka cienia ziemskiego. Ostatni kontakt ze stożkiem cienia będzie miał o godzinie 22.52 kończąc tym samym zaćmienie częściowe. Księżyc natomiast nadal pozostawać będzie w stożku półcienia. Wraz z zakończeniem fazy zaćmienia częściowego rozpocznie się faza zaćmienia półcieniowego, która potrwa do 00.26, 29 października 2023 roku. Wówczas Księżyc wynurzy się ze stożka półcienia Ziemi i zakończy się półcieniowe zaćmienie.
Zbliżające się zaćmienie będzie 20 zaćmieniem z serii 72 zaćmień w cyklu Saros 136. Cykl Saros o numerze 136 rozpoczął się 13 kwietnia 1680 roku i zakończy się 1 czerwca 2960 roku. Przebieg zaćmień w tym cyklu jest następujący:
- 7 częściowych zaćmień półcieniowych
- 1 całkowite zaćmienie półcieniowe
- 7 częściowych zaćmień
- 27 całkowitych zaćmień
- 8 częściowych zaćmień
- 22 częściowe zaćmienia półcieniowe
Sobotnie częściowe zaćmienie Księżyca będzie można obserwować z terenów Europy, Afryki, Azji (zachodniej, środkowej oraz południowo-wschodniej), Grenlandii, północnego Atlantyku oraz na obszarze Oceanu Indyjskiego. Przy wschodzie Księżyca będzie można obserwować zaćmienie z rejonów wschodnich Ameryki południowej i północnej oraz na zachodnich obszarach Oceanu Atlantyckiego. Przy zachodzie zaćmienie będzie możliwe do obserwacji z Azji południowo wschodniej, Australii oraz w zachodnich rejonach Oceanu Spokojnego.
Położenie Księżyca na sferze niebieskiej (Łódź), 28 X 2023 roku o godzinie 20:01. Rozpoczęcie półcieniowego zaćmienia Księżyca. Źródło: https://stellarium-web.org
W chwili pierwszego kontaktu ze stożkiem półcienia ziemskiego Księżyc będzie znajdował się na wysokości 25°27’16,2” nad horyzontem (dane dla Łodzi, w innych miejscowościach wysokość będzie inna) w gwiazdozbiorze Barana, w odległości 366525,991 km od Ziemi. Rozmiary kątowe Księżyca wyniosą 32,594’. Będzie on poruszał się z prędkością względną 1,066 km/s. Prędkość radialna Księżyca to 0,039 km/s, prędkość kątowa wyniesie 14,394° na dobę. Jasność Księżyca wyniesie -12m,82. W pobliżu Księżyca, na wschód od niego, znajdować się będzie Jowisz z towarzyszącymi mu czterema największymi księżycami zwanych galileuszowymi – również w konstelacji Barana.
Z chwilą rozpoczęcia zaćmienia półcieniowego Księżyca, układ księżyców Galileuszowych Jowisza będzie następujący. Na wschód od planety będziemy mogli podziwiać Io i Callisto. Po zachodniej stronie planety odnajdziemy Europę i Ganimedesa. Na wschód od Jowisza będzie można obserwować również planetę Uran, która znajduje się w granicach gwiazdozbioru Barana. Przesuwając się jeszcze dalej na wschód odnajdziemy Plejady, które w chwili rozpoczęcia zaćmienia półcieniowego będą wznosiły się na wysokości 18°38’ nad horyzontem.
Obserwując przez lunetę lub teleskop Urana będzie można zaobserwować jego najjaśniejsze księżyce: Ariel, Umbriel, Tytania i Oberona. Na zachód od Księżyca, w nieco większej odległości, znajdować się będzie Neptun w konstelacji Ryb (przy samej granicy z gwiazdozbiorem Wodnika) oraz Saturn w Wodniku. Obserwując z kolei Saturna podziwiać będzie można jego piękne pierścienie oraz księżyce. Niektóre z nich: Iapetus, Titan, Dione, Tethys, Enceladus, Prometheus, Mimas, Atlas, Epimetheus, Helene oraz Rhea. Ponadto jeden z jego księżyców, Janus, będzie znajdował się na tle tarczy Saturna. Natomiast obserwując Neptuna zaobserwować można Trytona, który jest największym księżycem Neptuna, oraz kilka jego mniejszych satelitów: Galatea, Despina, Larissa, Proteus.
Położenie Księżyca na sferze niebieskiej (Łódź), 28 X 2023 roku o godzinie 21:35. Rozpoczęcie się częściowego zaćmienia Księżyca. Źródło: https://stellarium-web.org
Położenie satelitów Galileuszowych względem Jowisza, 28 X 2023 roku o godzinie 20:01:47. Źródło: https://stellarium-web.org
Czy zaćmienie Księżyca zachodzi w pełni?
Wydaje się oczywiste, że zaćmienie Księżyca zachodzi wtedy, kiedy Księżyc jest w pełni. Ale czy tak jest zawsze? Jak wiemy, Księżyc porusza się po orbicie, która jest nachylona pod kątem 5°08’43” (średnia wartość) do płaszczyzny ekliptyki. Kąt nachylenia zmienia się w wyniku perturbacji grawitacyjnych ze strony Słońca. Zaćmienie Księżyca (faza maksymalna) będzie zachodziło dokładnie podczas geocentrycznej opozycji Księżyca i Słońca w rektascensji, czyli pełni, tylko wtedy, kiedy zaćmienie będzie centralne. Kiedy zaćmienie nie jest centralne, pełnia i faza maksymalna nie zachodzi dokładnie w tym samym czasie. Różnica w czasie będzie zwiększała się wraz ze zmniejszaniem maksymalnej fazy zaćmienia. Wykonując obliczenia można wykazać, że przy maksymalnej fazie mniejszej od 0,009 pełnia Księżyca może wystąpić już po lub zraz przed zaćmieniem!
Przykładem może być zaćmienie z 26 listopada 1890 roku Maksymalna faza zaćmienia częściowego Księżyca wówczas wynosiła 0,002. Księżyc był zanurzony w stożku cienia ziemskiego w czasie od 13.29 do 13.39 UTC. Geocentryczna opozycja Księżyca i Słońca w rektascensji, czyli pełnia, wystąpiła o godzinie 13.23 UTC. Zatem pełnia miała wtedy miejsce wcześniej niż zaćmienia. Podczas sobotniego zaćmienia Księżyc zanurzy się w stożku cienia Ziemi na głębokość 0,122. Maksymalna faza zaćmienia ma nastąpić o 22.15, zaś pełnia będzie dopiero o 22.25:12,2. Zatem maksymalna faza zaćmienia nastąpi o 10 minut wcześniej niż opozycja Słońca i Księżyca. Obecna maksymalna faza zaćmienia jest większa od wartości granicznej – zajście pełni i maksymalnej fazy zaćmienia nastąpi podczas zaćmienia częściowego.
Czas między zaćmieniami Księżyca
Odstęp czasu, jaki upływa pomiędzy następującymi po sobie zaćmieniami, nie jest jednakowy. Z obliczeń Jeana Meeusa wynika, że w okresie od 2000 r. p. e. do 3000 r. n. e. najrzadziej, bo zaledwie w 12,7% przypadków, dwa następujące po sobie zaćmienia występować będą w odstępie 1 miesiąca synodycznego. W 24,1 % przypadków następujące po sobie zaćmienia Księżyca występować będą w odstępie 5 miesięcy synodycznych. Najczęściej, bo w 63,2% przypadków, dwa następujące zaćmienia występować będą w odstępie 6 miesięcy synodycznych.
Podczas sezonu zaćmień (to okres, kiedy Słońce znajduje się w pobliżu jednego z węzłów księżycowych) zachodzą zaćmienia Słońca i Księżyca. Każdemu całkowitemu lub obrączkowemu zaćmieniu Słońca towarzyszy zaćmienie Księżyca w dwóch wariantach – może to być jedno zaćmienie częściowe, albo jedno lub dwa zaćmienia półcieniowe (przed i po zaćmieniu Słońca). Kiedy zaćmienie Słońca jest częściowe, towarzyszy mu zaćmienie Księżyca, które prawie zawsze jest zaćmieniem całkowitym.
Dość rzadko zachodzi także konfiguracja, w której całkowitemu zaćmieniu Słońca towarzyszy całkowite zaćmienie Księżyca. A najrzadziej zachodzi konfiguracja, kiedy oba zaćmienia, Słońca i Księżyca, są częściowe. Z obliczeń Jeana Meeusa wynika też, że od roku 1000 do 2500 roku wystąpi jedynie jedno takie zdarzenie: w roku 2086. Dwudziestego listopada 2086 roku zajdzie częściowe zaćmienie Księżyca, a maksymalna faza zaćmienia wyniesie 0,987. Szóstego grudnia 2086 roku wystąpi częściowe zaćmienie Słońca. Wielkość fazy maksymalnej wyniesie 0,927.
Czytaj więcej:
- Mechanizm powstawania zaćmień
- Prognoza zachmurzenia dla obserwatorów zaćmienia Księżyca w dniu 28 X 2023 roku
Źródło: IMGW-PIB
Opracowanie: Prof. dr hab. Mariusz Figurski, dr Grzegorz Duniec, dr Marcin Kolonko, Centrum Modelowania Meteorologicznego IMGW-PIB
Na ilustracji: Wygląd Księżyca podczas maksymalnej fazy częściowego zaćmienia Księżyca. Źródło: https://stellarium-web.org.
