Z początkiem maja bieżącego roku Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk (CBK PAN) przystąpiło do projektu „openSPACE – repozytorium otwartych danych wysokiej wartości z obserwacji Ziemi i kosmosu” w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020, którego celem będzie uporządkowanie oraz digitalizacja zasobów danych naukowych, zgromadzonych przez lata istnienia i funkcjonowania instytutu.
W Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk (CBK PAN) rozpoczęto realizację projektu „openSPACE – repozytorium otwartych danych wysokiej wartości z obserwacji Ziemi i kosmosu”, dzięki któremu - zbierane w instytucie na przestrzeni lat, wyselekcjonowane dane o niezwykle istotnej wartości dla nauki - zostaną uporządkowane, odpowiednio ustandaryzowane i co najważniejsze – zarchiwizowane w formie cyfrowej.
Digitalizacja i publiczna dostępność danych Centrum stanowią główne założenia projektu "openSPACE", przy czym powstałe w efekcie zbiory, przeznaczone do upowszechnienia, będą gotowe do wykorzystania za darmo w Internecie.
CBK PAN jest jedyną instytucją w Polsce, prowadzącą prace naukowe i techniczne, oparte na eksperymentach kosmicznych w zakresie fizyki przestrzeni kosmicznej oraz na fizycznych i geodynamicznych badaniach planet i Ziemi. Tutaj rozwijane są praktyczne zastosowania działalności kosmicznej, m.in. poprzez poszerzanie zastosowania technik satelitarnych w monitorowaniu powierzchni lądów, prowadzeniu obserwacji obszarów granicznych Unii Europejskiej, wykorzystaniu nawigacji satelitarnej i obserwacji Ziemi w sytuacjach kryzysowych.
Instytut, od momentu powstania w 1977 roku, jest predestynowany do prowadzenia badań naukowych i działań na rzecz rozwoju branży kosmicznej w Polsce. Przez lata funkcjonowania Centrum zgromadziło ogromne i cenne zasoby nauki o unikalnym charakterze. Dotyczą one w szczególności danych o przestrzeni międzyplanetarnej, wokółziemskiej i na Ziemi, a także fizyki Słońca – wszystkie z szeregiem praktycznych zastosowań.
Instytut prowadzi specyfikowane badania naukowe, dotyczące obserwacji Ziemi i Kosmosu, w oparciu o dane, zbierane latami dzięki specjalistycznym aparaturom, które zostały tu skonstruowane i eksploatowane. Przez cały okres działalności w CBK PAN zbudowano około 70 skomplikowanych urządzeń rejestrujących najróżniejsze dane, często w pojedynczych egzemplarzach – to bezcenne funkcjonujące prototypy, które generują unikatowe dane oraz informacje. Wartość i unikalność takich materiałów wynika również z długości okresu, w jakim są zbierane. Im dłuższy okres odwzorowywania parametrów sfery okołoziemskiej, tym wyższa wartość zbioru. Nie ma obecnie w Polsce alternatywnych równie wartościowych źródeł danych takiego formatu, do tego zbieranych na przestrzeni tak szerokiego przedziału czasu (od 1957 roku). Zasoby te są jednak obecnie rozproszone, na różnych - także analogowych - nośnikach – praktycznie niedostępne do wykorzystania dla szerszego grona interesantów, nie tylko naukowców.
Dane naukowe CBK PAN obejmują różne grupy materiałów – dokumentację Polskiej Aparatury Kosmicznej (PAK), niedostępne wydania kwartalnika naukowego "Artificial Satellites", raporty roczne CBK PAN, publikacje konferencyjne pracowników, publikacje w czasopismach naukowych, doktoraty i habilitacje podjęte w CBK PAN, patenty.
Druga grupa to nieprzetworzone dane pomiarowe dotyczące nauki, czyli jonogramy, raporty pomiarów laserowych z Obserwatorium Astrogeodynamicznego w Borówcu (obserwacje przestrzeni okołoziemskiej oraz rejestracja obiektów, w tym UFO), zbiór danych grawimetrycznych i klinometrycznych rejestrowanych w Obserwatorium w Książu (pozwalający m.in. uprzedzać o trzęsieniach w kopalniach), dane pomiarowe z dwóch polskich satelitów LEM i HEWELIUSZ, dane z eksperymentów kosmicznych z Polskiej Aparatury Kosmicznej i inne.
Do tej pory proces zamówienia na dane z CBK PAN oraz ich udostępnienia przebiegał standardowo w oparciu o kontakt telefoniczny i mailowy. Jednak ponowne wykorzystywanie surowych czy przetworzonych danych bywa niekiedy utrudnione ze względu na różne czynniki – poprzez rozproszenie materiałów naukowych, brak ich ustandaryzowania i digitalizacji. Okazuje się, że niektóre z nich są obecnie zupełnie niedostępne do powtórnej eksploatacji.
Ponieważ wartość danych CBK PAN stanowi nieoceniony potencjał społeczno-gospodarczy, projekt „openSPACE – repozytorium otwartych danych wysokiej wartości z obserwacji Ziemi i kosmosu” wypełni lukę związaną z rozwiązaniem takich i podobnych problemów.
Celem projektu "openSPACE" jest cyfrowe udostępnienie zasobów informacyjnych dotyczących obserwacji Ziemi i Kosmosu właśnie poprzez ich digitalizację, a dodatkowo oznaczenie, czyszczenie, podniesienie jakości z opisem wystandaryzowanych metadanych, a także upowszechnienie tych materiałów w Internecie w sposób bezpłatny, otwarty, z oznaczoną jakością, która pozwoli na ich efektywne szerokie wykorzystanie. Projekt zakłada zbudowanie w ciągu 3 lat dwóch baz danych – dane naukowe CBK PAN oraz nieprzetworzone surowe dane pomiarowe dotyczące nauki – które oprócz walorów niewątpliwie ważnych dla poszerzenia wiedzy społeczeństwa, możliwości wykorzystania ich w badaniach naukowych, a także na rzecz administracji publicznej i społeczeństwa ogólnie, pozwolą na rozwój wielu branż, nie tylko kosmicznej.
Digitalizacja obejmuje prawie milion odwzorowań dokumentów tworzących zbiory informacji sektora publicznego. W wyniku digitalizacji zbiorów danych w ramach projektu "openSPACE" ogromna ilość materiałów, w tym badań i opracowań naukowych, będzie dostępna do wykorzystywana w różnych celach: komercyjnych, w administracji publicznej oraz edukacji.
Źródło: CBK PAN
Foto: Paweł Z. Grochowalski
