W sobotę 28 października 2023 r w miejscowości Brzesko, niedaleko Bochni, miało miejsce uroczyste otwarcie Pavimentum Copernicanum – platformy edukacji astronomicznej i geodezyjnej. Jest to pierwsza taka na świecie rekonstrukcja platformy obserwacyjnej, jaką Mikołaj Kopernik wzniósł we Fromborku w 1513 roku.
Ponieważ w roku 2023 obchodzimy 550-lecie urodzin Mikołaja Kopernika, a harcerze z Brzeska mają dodatkowo 50-lecie przyjęcia polskiego astronoma za swojego patrona, więc należało obie te rocznice uczcić w wyjątkowy sposób. I zrobiono to stawiając oryginalny pomnik ku czci Mikołaja Kopernika.
Pomysł Pavimentum Copernicanum narodził się w głowie geodety Mariusza Meusa „Pana Południka”, krakowianina, który na co dzień pracuje na Zamku Królewskim na Wawelu; przez kilka lat mieszkał w Brzesku, miejscowości położonej niedaleko Bochni w województwie małopolskim i chciał podarować temu miastu coś wyjątkowego. Drugim pomysłodawcą projektu jest phm. Bartłomiej Turleja, komendant Hufca ZHP Brzesko im. Mikołaja Kopernika, który całym sercem zaangażował się w realizację tego pomysłu.
Oryginalne pavimentum Mikołaja Kopernika znajdowało się we Fromborku. Niestety nie zachowało się do dziś, nie odnaleziono żadnych jego reliktów i nawet nie znamy jego dokładnej lokalizacji… A to doskonały powód, aby je wskrzesić.
Wyjątkowy pomnik ku czci Mikołaja Kopernika – „pomnik Kopernika bez Kopernika", jak opisuje go przewrotnie Mariusz Meus – powstał w Brzesku pod nazwą „Pavimentum Copernicanum”, jest niezwykłą inicjatywą, ponieważ stanowi symboliczną kontynuację dzieła polskiego astronoma. Każda osoba, która znajdzie się na Pavimentum Copernicanym, aby obserwować niebo, może poczuć się niemal jak Kopernik, który oglądał gwiazdy z użyciem instrumentów astronomicznych.
Pomnik „Pavimentum Copernicanum” stanął na skwerze Jana Burlikowskiego, przy Regionalnym Centrum Kulturalno-Bibliotecznym w Brzesku. Symboliczną rekonstrukcję podestu obserwacyjnego Kopernika stanowi płyta edukacyjna o wymiarach 3,82 na 3,82 metra (czyli 13 stóp rzymskich; jak 13 miesięcy księżycowych dawnych kalendarzy i 13[!] znaków zodiaku) na wysokim na 45 cm (1,5 stopy krakowskiej) fundamencie, na którą można wejść po trzech stopniach. Jest to więc obiekt przepełniony nieoczywistą symboliką. Według historyków oryginalne pavimentum było jednak prostszą budowlą o pragmatycznym przeznaczeniu: było też większe i otoczone dodatkowo nasypem ziemnym, aby astronom nie spadł z podwyższenia w czasie nocnych obserwacji.
W samym centrum płyty znajduje się medalion w kształcie Słońca, wykonany ze stali nierdzewnej oraz mosiądzu przez firmę WaterJet; podobnie jak mniejsze, stalowe medaliony planet, umieszczone na okręgach wyżłobionych w płycie orbit. Wewnętrzna część płyty wykonana jest z jasnego, „słonecznego” granitu, jako symbol przestrzeni układu słonecznego, rozświetlanego przez Słońce, zaś jego granicę stanowi pierścień 365 mosiężnych bolców, które reprezentują liczbę dni w roku, tworząc symboliczną sferę gwiazd stałych z modelu Kopernika. Poza nią, płyta wykonana jest z czarnego granitu – o wymownej nazwie „Star galaxy” – z mieniącymi się kryształkami, jako symbol rozgwieżdżonych przestrzeni galaktyki i całego Kosmosu.
W nawierzchni płyty edukacyjnej pavimentum jest przedstawiony model heliocentrycznego Układu Słonecznego, wzięty z kart „De Revolutionibus” – z planetami ustawionymi tak, jak w dniu narodzin Kopernika (19 luty 1473). Środkiem płyty biegnie linia południka lokalnego, a jego fragment – zawierający się wewnątrz sfery gwiazd stałych – ma długość 3,092 metra, czyli dokładnie 0,1″ kątowej łuku południka we Fromborku. Medalion słońca jest też znakiem geodezyjnego punktu pomiarowego, o współrzędnych 49° 58' 11,1273'' N oraz 20° 36' 31,8296'' E, co geodeci ustalili pomiarami satelitarnymi GNSS, możliwymi dzięki rewolucji heliocentrycznej właśnie.
Budowa Pomnika Mikołaja Kopernika „Pavimentum Copernicanum” trwała ponad rok. Platforma pod dokładną nazwą „Pavimentum Copernicanum w Brzesku – platforma edukacji astronomicznej i geodezyjnej” powstała w ramach konkursu edukacyjnego „Małopolska! Postaw na edukację”. Koszt Pavimentum to 68,5 tys. zł, z kwotą dofinansowania 52 tys. zł; łączny koszt całego projektu wyniósł około 100 tys. zł.
W sobotę 28 października br. miało miejsce uroczyste otwarcie pomnika. Z tej okazji Mariusz Meus napisał na profilu „Honorowy Południk Krakowski”:
Exegi monumentum*... mogę rzec. PavimentumCopernicanum uroczyście odsłoniliśmy 28 października 2023 jako najniezwyklejszy pomnik Mikołaja Kopernika na świecie! Jestem dumny z sukcesu tego projektu i powstania obiektu łączącego astronomię z geodezją w tak subtelny sposób. Realizacja tego pomysłu akurat w Brzesku jest też swoistym podziękowaniem dla tego miasta, gdzie przez kilka lat przyszło mi mieszkać; a teraz mogłem podarować mu wyjątkowy prezent...
*"wybudowałem pomnik (trwalszy niż ze spiżu)" – to pierwszy wers ody Horacego [dop. red.]
.
Koniec budowy i uroczyste odsłonięcie Pavimentum są dopiero początkiem projektu edukacyjnego, ponieważ jego uczestnicy, w tym Mariusz Meus „Pan Południk”, Hufiec ZHP Brzesko im. Mikołaja Kopernika oraz Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii i Stowarzyszenie Geodetów Polskich, zamierzają regularnie organizować w tym miejscu wydarzenia astronomiczne i geodezyjne skierowane w szczególności do uczniów szkół podstawowych i średnich. Dodatkowo w przygotowaniu są materiały edukacyjne o pavimentum, jego bogatym i złożonym znaczeniu oraz historii powstania, która sama w sobie zasługuje na opisanie.
Źródło: Honorowy Południk Krakowski, Bochnianin.pl, Informator Brzeski, WaterJet, Brzesko. Nasze Miasto, Hufiec ZHP Brzesko,
Paweł Z. Grochowalski
