Od lat 70-tych ubiegłego stulecia miłośnicy astronomii w Polsce związani z Sekcją Obserwacji Pozycji i Zakryć PTMA wykonywali obserwacje zakryć gwiazd przez Księżyc. Efektem tej pracy jest zbiór ponad 14 000 wyników, które kwalifikują się jako poprawne.
Niniejszy zweryfikowany zbiór powstał w wyniku opracowania baz VizieR oraz Occult. Weryfikacji wyników obserwacji dokonano w następujący sposób:
1. Współrzędne miejsc obserwacji
Zawarte dane w wyżej wymienionych zbiorach zaakceptowano, jeżeli były przypisane do poprawnych wyników, opisanych małymi wartościami O-C.
Współrzędne wysyłane w raportach do ILOC (Międzynarodowe Centrum Zakryć Księżycowych) były zazwyczaj podawane w układzie ED-1950. W wielu przypadkach stwierdzono, że duże wartości O-C były spowodowane błędnymi wartościami współrzędnych lub pomyłką miejsca obserwacji; w takich przypadkach podjęto próbę ich korekty, i w przypadku otrzymania poprawnych wartości O-C, obserwacje kwalifikowano jako prawidłowe. Wszystkie współrzędne odczytywane obecnie (włącznie z tymi sprzed wielu lat) podawane są już w układzie WGS-84. Korekta współrzędnych dla części wyników nie dała spodziewanego rezultatu i obserwacje te ostatecznie musiały zostać odrzucone.
Jednocześnie dokonano weryfikacji ważniejszych współrzędnych miejsc obserwacji w porównaniu do tych w układzie WGS-84. Okazało się, że wszystkie dane były poprawne, a błąd pozycji po zmianie układu mieści się w granicach 1”. Jedynie dla Warszawy różnice są większe, gdyż były one wyznaczone według współrzędnych astronomicznych Obserwatorium UW, jednak i ta różnica nie wpłynęła znacząco na wartość O-C.
2. Momenty obserwacji
W przypadku dużych wartości O-C raportowane momenty zostały poddane weryfikacji. Wykreślono ze zbioru te obserwacje, dla których wielkości O-C przekraczały wartość 2s, jednak wynikały one jedynie z porównania z efemerydą Occulta. Obserwacje te dotyczyły zwykle zjawisk mierzonych przy jasnym brzegu Księżyca, słabych gwiazd i pozycji nisko nad horyzontem. Momenty były wyraźnie opóźnione lub przyspieszone. Skorygowano jednocześnie oczywiste pomyłki w raportach, np. błędy dat, całych godzin lub kilku pełnych sekund, a także numeracji gwiazd.
Duże wartości O-C dla zakryć planet są pozostawione, gdyż Occult oblicza je dla środka tarczy, a obserwowane kontakty dotyczą innych zjawisk. Podane wartości O-C pochodzą z bazy VizieR z 2012 roku, chyba że dotyczą zjawisk jeszcze nie raportowanych lub poprawionych. W takich przypadkach są one wyliczone przy pomocy ostatniej wersji programu Occult, a wartości te są jedynie wstępne i przybliżone; zatem wartości O-C ponad 2s w kilku przypadkach pozostawiono, o ile raportowane momenty były zgodne z efemerydą.
3. Uzupełnienie danych
W całym zbiorze dodano nazwy własne gwiazd oraz ich jasności. Tych ostatnich brakuje w pojedynczych przypadkach.
Dodano także raporty, których brak w dotychczasowych bazach – głównie z lat 1972-1980, oraz zakrycia brzegowe dotąd nieraportowane. Wyniki za lata 1972–1980 były przesyłane do HMNAO w Greenwich, ale z jakichś powodów nie trafiły one do ILOC; te ostatnie datują się dopiero od roku 1981. Wyniki z lat 1972-1980 zostały zaczerpnięte z „Uranii”, a także innych publikacji lokalnych oraz notatek własnych. Niestety, części wyników z obserwacji wykonanych na pewno, nie udało się do tej pory odnaleźć.
Więcej informacji:
Archiwum SOPiZ
Opracowanie:
Marek Zawilski
Redakcja:
Agnieszka Nowak
Pobierz plik Excela: Zakrycia gwiazd Księżyc 1972-2015
Na ilustracji: Księżyc i Aldebaran na krótko przed jego zakryciem 23 lutego 2018 r. Źródło: Marek Zawilski.
