Krzysztof (Chris) Belczyński studiował astronomię na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Już podczas studiów interesował się układami podwójnymi, a jego praca magisterska była związana z badaniami gwiazd symbiotycznych. Później kontynuował studia doktoranckie w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk. To tam się poznaliśmy i zostałem jego promotorem. Pracowaliśmy w jednym pokoju. Od razu zaczęliśmy rozmawiać o nauce, sporcie, o wyprawach i wyzwaniach.
Te rozmowy doprowadziły do projektu życia Chrisa – programu do syntezy populacji gwiazd podwójnych StarTrack. W tamtych latach, pod koniec lat 90-tych, interesowaliśmy się rozbłyskami gamma i ich związkiem z podwójnymi gwiazdami neutronowymi. Wkrótce zorientowaliśmy się, że projekt ma także znaczenie dla astronomii fal grawitacyjnych. Projekt szybko rozrósł się i został podstawą rozprawy doktorskiej Chrisa. Ostatni rok studiów doktoranckich Chris spędził w Harvard Center for Astrophysics, rozwijając StarTrack-a z Vicky Kalogerą. Po uzyskaniu doktoratu w 2001 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Zaczął jako Fellow Lindheimera na Uniwersytecie Northwestern w Evanston, gdzie prowadził szczegółowe badania ewolucji układów podwójnych.
W tym czasie istnienie podwójnych czarnych dziur było wciąż niepewne. Wtedy też powstała nasza praca, w której twierdziliśmy, że powstawanie układów podwójnych czarnych dziur jest bardzo trudne lub nawet niemożliwe. Mieliśmy tylko częściowo rację, jak się później okazało – pokazaliśmy, że układy podwójne czarnych dziur powstają, ale tylko w obszarach o niskiej metaliczności.
Następnie Chris przeniósł się na New Mexico State University, gdzie otrzymał prestiżowe Tombaugh Fellowship. Zaczął tam prowadzić zajęcia i był promotorem swojego pierwszej doktorantki, Ashley Ruiter. Pracował nad formowaniem się i właściwościami układów podwójnych białych karłów. W kolejnych latach otrzymał stypendium Oppenheimera w Los Alamos, gdzie kontynuował swoje badania i współpracował z Chrisem Fryerem nad powstawaniem obiektów zwartych. Powrócił do Polski w 2009 roku, kiedy uzyskał stopień doktora habilitowanego, i przez 8 lat pracował w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego. To tam powstały podsumowujące prace przewidujące dokładne właściwości koalescencji układów podwójnych obiektów zwartych. W roku 2014 uzyskał tytuł profesora. W 2017 roku przeniósł się na stanowisko profesora do Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika - tam, gdzie obronił doktorat 16 lat wcześniej.
Chris przyczynił się do rozwoju astronomii w wielu aspektach. Był pionierem badań nad ewolucją układów podwójnych i powstawaniem obiektów zwartych. Zdawał sobie sprawę, że pełny obraz ewolucji układów podwójnych musi być wszechstronny i obejmować wszystkie ograniczenia wynikające z obserwacji różnych indywidualnych obiektów, klas obiektów czy ich pod-populacji na różnych etapach ewolucji. Współpracował z wieloma naukowcami, eksplorując różne etapy ewolucji układów podwójnych i porównując je z obserwacjami. Był autorem obliczeń przewidywań tempa koalescencji i, co ważniejsze, rozkładu mas źródeł fal grawitacyjnych. Istnienie czarnych dziur o masie 30 mas Słońca i wyższych przewidział przed pierwszym wykryciem i pokazał ich związek z ewolucją gwiazd o niskiej metaliczności.
Pracował także nad problem przerwy w widmie mas pomiędzy gwiazdami neutronowymi i czarnymi dziurami. Istnienie lub nieistnienie tej luki ma bezpośredni związek z mechanizmami supernowych. Ostatnio fascynowały go badania i pomiary spinów czarnych dziur wykrywanych przez LIGO i Virgo. Był przekonany, że niosą one wskazówki dotyczące ewolucji masywnych gwiazd i pochodzenia tych źródeł.
Jego osiągnięcia zaowocowały przyznaniem wielu nagród, w tym Nagrody MISTRZ przyznanej przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej w 2012 roku i Nagrody im. Marii Curie-Skłodowskiej PAN w roku 2021, zaś w 2013 roku uzyskał wyróżnienie jako American Physical Society Fellow.
Jeden z modeli ewolucji ciasnego układu podwójnego masywnych gwiazd prowadzący po ponad 6 mln lat ewolucji (wymiana materii, wspólna otoczka, wybuchy supernowych) i 5,5 mld lat utraty energii skutkiem emisji grawitacyjnej (zielona czcionka) do zderzenia dwóch czarnych dziur o łącznej masie ponad 40 mas Słońca wg. prof. Belczyńskiego (patrz Urania 3/2016, s. 8-13).
Poza badaniami naukowymi prowadził bardzo aktywne i barwne życie. Jego życiową pasją był alpinizm wyczynowy. Jego osiągnięcia są bardzo dobrze znane w świecie wspinaczy. Wytyczył szereg nowych dróg na dużych ścianach w Europie, Azji, Północnej i Południowej Ameryce. W ostatnich latach przeszedł na sporty wodne, kiteboarding, a także snowboarding. W zeszłym roku jego nową pasją stały się kajaki, i razem odbyliśmy latem zeszłego roku kilka kajakarskich wypadów.
Chris był osobą, której nie można było zignorować. Zyskiwał przyjaciół natychmiast i nawiązywał współpracę z niemal każdym, kogo spotkał. Nadawał kolor spotkaniom i wykładom, zadawał dociekliwe pytania i miał bardzo zdecydowane opinie. Lubił prowadzić wykłady z kredą przy tablicy i prowokować dyskusje. Chris był nieustającym źródłem nowych pomysłów. Dbał o to, aby te pomysły były sprawdzane i weryfikowane. Czasami się mylił i są nieliczni, którym udało się go o tym przekonać. Był bardzo bezpośredni, zawsze mówił rzeczy prosto, nawet jeśli sprawiało mu to problemy. A czasami sprawiało. Niemniej jednak bardzo mu zależało na innych ludziach, zarówno studentach, jak i współpracownikach czy towarzyszach wspinaczki. Zawsze można było na nim polegać.
Chris pozostawił ogromny dorobek. Był autorem 354 prac (76 jako pierwszy autor), wiele z nich to artykuły, które miały ogromny wpływ na rozwój astronomii. Dotknął życia wielu ludzi ze świata nauki, świata sportów ekstremalnych i innych środowisk.
Miałem niezwykłe szczęście, że udało mi się spotkać Krzyśka w moim życiu. Wierzę, że to uczucie dzielą wszyscy, których drogi przecięły się z jego drogą. Pracowanie razem z nim było przyjemnością, cieszyliśmy się odkrywaniem natury. Krzysiek kochał życie i żył pełną piersią. Nie powiem "odpoczywaj w pokoju", bo on nigdy by nie chciał odpoczywać. Zamiast tego powiem: Krzychu, gdziekolwiek jesteś, eksploruj, wspinaj się, wędruj, śmiej się, badaj czarne dziury, gwiazdy, supernowe, Wszechświat i bądź dalej taki, jakim zawsze byłeś!
Tomasz Bulik
Więcej:
Filmy:
- Chris Belczyński - alpinista: Trzeci Stopień Wyobcowania, Klub Wysokogórski w Toruniu
- prof. Krzysztof Belczyński - astronom: Komputery w astronomii (Astronarium odc. 16), Pierwsza kilonowa - przełom w astronomii (Astronarium odc. 48), Fale grawitacyjne - nowe badania (Astronarium odc. 84)
Autor: Tomasz Bulik
Opracowanie: Magda Maszewska
Ilustracje: Zdjęcie prof. Krzysztofa Belczyńskiego (wyżej), Źródło: Astronarium; Model ewolucji ciasnego układu podwójnego masywnych gwiazd wg. prof. Belczyńskiego (niżej), Źródło: Urania
