Początek tegorocznej wiosny uświetnił wybuch gwiazdy nowej w gwiazdozbiorze Kasjopei. Ta nowa została oznaczona przez astronomów jako V1405 Cas i maksymalną jasność osiągnęła około 20 marca 2021 r. (~7.5mV) akurat wtedy, gdy rozpoczęła się kalendarzowa wiosna.
18 marca 2021 roku około godz. 10 rano czasu UT japoński miłośnik astronomii Yuji Nakamura zauważył nieznany obiekt o jasności 9.6m w gwiazdozbiorze Kasjopei na zdjęciu, które wykonał swoim zestawem astrofotograficznym z kamerą CCD i obiektywem 135 mm F4 bez filtrów. Na zdjęciu uzyskanym przez niego cztery dni wcześniej nie było widać obiektu jaśniejszego od 13 mag.
Tego samego dnia około godz. 20 astronomowie uzyskali widmo na spektrografie zamontowanym do 3.8 m teleskopu Seimei w Obserwatorium Okayama (Kyoto University, Japonia) i potwierdzili, że obiekt początkowo oznaczony jako PNV J23244760+6111140 jest klasyczną nową. Informację na ten temat opublikowali w telegramie astronomicznym nr 14471.
Obecnie (marcowy wieczór) Nową V1405 Cas można znaleźć np. przedłużając w prawo odcinek łączący dwie najjaśniejsze gwiazdy Kasjopei: Sheddar (α Cassiopeiae) i Caph (β Cassiopeiae). Nowa znajduje się około pół stopnia na południe od otwartej gromady gwiazdowej M52 i około pół stopnia na zachód od mgławicy Bąbel (NGC 7635). Źródło: Stellarium
Natychmiast okazało się, że w bazie gwiazd zmiennych VSX AAVSO praktycznie na tej samej pozycji jest układ podwójny typu W UMa (oznaczenie EW w VSX) o okresie orbitalnym około 9 godzin, którego odkrycie zgłosi Zbyněk Henzl 30 października 2019 r. i nadał oznaczenie CzeV3217. Wybuch tego układu jako gwiazdy nowej spowodował zmianę klasyfikacji w VSX na N+E (Nova + Eclipses, czyli zaćmienia).
Podobny, rzadki przypadek zdarzył się polskiemu miłośnikowi astronomii Gabrielowi Murawskiemu w 2020 r., gdy wybuchła na niebie południowym nowa N Ret 2020, która osiągnęła jasności aż 3.7m.
Rok wcześniej Gabriel Murawski zgłosił do VSX odkrycie progenitora tej nowej, którą oznaczył MGAB-V207 (układ podwójny typu NL/VY → podtyp VY Scl zmiennych „nowopodobnych”). Więcej informacji na ten temat można znaleźć w Uranii 4/2020 na str. 61.
Ta zmiana klasyfikacyjna oznacza fundamentalną zmianę wiedzy o V1405 Cas – to nie jest układ podwójny typu W UMa składający się z gwiazd ciągu głównego we wspólnej otoczce, ale układ kataklizmiczny z gwiazdą ciągu głównego wypełniającej swoją powierzchnię Roche'a, z której biały karzeł „kradnie” materię. Gdy na powierzchni białego karła zgromadzi się cienka warstwa wodoru o masie rzędu 1/10000 Mʘ, to w ciągu kilkudziesięciu sekund następuje usunięcie degeneracji i gwałtowne zapalenie się tej warstwy w wyniku reakcji termojądrowych, a potem wybuch.
Aktualny wpis dotyczący N Cas 2021 (V1405 Cas) w bazie w gwiazd zmiennych VSX AAVSO. Źródło: VSX AAVSO
Poniżej pokazano krzywą blasku nowej V1405 Cas w pobliżu maksimum jasności w oparciu o obserwacje AAVSO z obserwacjami wizualnymi, CCD (filtry dżonsonowskie V i B) i lustrzankowymi (filtr zielony TG). Największą jasność około 7.5m w barwie V nowa osiągnęła około 20 marca 2021 r.
Piękny początek wiosny!
Krzywa blasku nowej V1405 Cas w pobliżu maksimum jasności na podstawie obserwacji AAVSO. Źródło: LCG AAVSO
Nova V1405 Cas od chwili odkrycia jest również obserwowana spektroskopowo, zarówno przez zawodowych astronomów, jak i amatorów. Obecnie w pobliżu maksimum nowa jest w fazie kuli ognia (ang. fire ball). Z ciekawości polecam śledzenie i porównanie zmian w krzywej blasku i w widmie z inną nową N Del 2013 (V339 Del).
W widmie zaobserwowano linie emisyjne serii Balmer, zjonizowanego azotu N III 4640Å, N II 5679Å, węgla C III 5695Å i helu He II 4686Å, oraz neutralnego helu He I. Niektóre z nich są profilami linii widmowych typu P-Cygni.
Na podstawie kształtu składnika absorpcyjnego w profilu P-Cygni wyznaczono prędkość ekspansji otoczki na około 1600 km/sek. Gdyby rakieta wystartowała z Ziemi z taką prędkością, to do Księżyca doleciałaby w 4 minuty!
Widmo nowej V1405 Cas w zakresie λ 3900-8000Å z 20 marca 2020 r. wykonane przez Mariusza Bajera za pomocą spektrografu LOWSPEC wydrukowanego w technologii 3D. Spektrograf LOWSPEC z kamerą CMOS QHY163M został podwieszony do teleskopu Schmidta-Cassegraina f/10 o aperturze 20 cm. Została użyta siatka dyfrakcyjna 300 linii/mm i szczelina o szerokości 40 µm. W tej konfiguracji przy długości fali linii Hα spektrograf charakteryzuje się rozdzielczością R=λ/Δλ ~ 2000
Zachęcam do obserwacji fotometrycznych tej nowej zarówno wizualnych, jak i CCD/DSLR. Jest dwóch obserwatorów z Polski, którzy zaraportowali obserwacje wizualne do bazy AAVSO. Poniżej pokazano mapkę AAVSO, która pozwoli znaleźć V1405 Cas na niebie.
Mapka AAVSO o polu widzenia 3° okolicy nowej V1405 Cas. Gwiazda zmienna jest oznaczona otwartym kółkiem w centrum. U góry widać jasną gwiazdę 4 Cas (jasność 5.0m). Źródło AAVSO
Opracowanie: Ryszard Biernikowicz
Więcej informacji:
Alert Notice 735: Nova in Cassiopeia: N Cas 2021 = PNV J23244760+6111140 = CzeV3217
BRIGHT NOVA ERUPTS IN CASSIOPEIA
Na ilustracji: zdjęcie okolicy nowej N Cas 2021 (V1405 Cas) wykonane w dn. 21 marca 2021 r. około godz. 20:50 UT przez autora tego materiału. Pozycję V1405 Cas zaznaczono kreskami. Jest to zdjęcie złożone z serii 60 zdjęć naświetlanych przez 30 sekund każde do celów fotometrii DSLR (TB, TG, TR). Zdjęcia zostały wykonane zestawem APO F/7 o aperturze 102 mm z lustrzanką Canon 400 na montażu EQ3-2 z napędem
