Dobrze po zachodzie Słońca, o zmroku, na zachodnim niebie dostrzeżemy jeszcze trójkąt letni, towarzyszący nam przez całe wakacje. Tworzą go trzy jasne gwiazdy: Altair, Wega i Deneb, należące do konstelacji Łabędzia, Liry i Orła. Natomiast na wschodzie będzie już dominował asteryzm jesienny, Wielki Kwadrat Pegaza, złożony z jasnych gwiazd: Enif, Scheat, Markab i Alpheraz.
Ta ostatnia należy już do gwiazdozbioru Andromedy. Dzięki Uchwale Międzynarodowej Unii Astronomicznej z 1922 roku mamy na niebie 88 gwiazdozbiorów, po 44 na każdej półkuli. Natomiast Mikołaj Kopernik w swoich obserwacjach nieba posługiwał się opisem położeń gwiazd sporządzonych jeszcze w starożytności przez Hipparcha oraz zamieszczonych w Almageście Klaudiusza Ptolemeusza.
Wrzesień, bogaty w wydarzenia historyczne, związany jest tradycyjnie z powrotem dzieci i młodzieży do szkół, a na niebie, to okres równowagi między długością dnia i nocy. Te ostatnie są już coraz dłuższe i często bezchmurne, co sprzyja obserwacjom astronomicznym. Wiele ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na wrześniowym niebie. Postarajmy się w tym celu wykorzystać, z dala od miejskich świateł, wolny wieczór, aby chociaż przez chwilę spojrzeć w rozgwieżdżone niebo i podziwiać gołym okiem Drogę Mleczną, rozciągającą się przez cały nieboskłon, od północnego do południowego horyzontu.
Słońce
Korzystaliśmy z uroków tegorocznego lata, a tymczasem Słońce w swej wędrówce po ekliptyce systematycznie podążało ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja – czyli wysokość nad równikiem – malała, a w związku z tym dni stawały się nieubłaganie coraz krótsze. Rano 23 września o godz. 8.50 Słońce znajdzie się na równiku niebieskim – w punkcie Wagi – po czym „przejdzie” z półkuli północnej nieba na południową i tym samym rozpocznie się u nas astronomiczna Jesień.
W Niepołomicach 1 września Słońce wschodzi o godz. 5.55, a zachodzi o godz. 19.23, natomiast 30 września wschodzi o 6.39, a zachodzi o 18.20, zatem w ciągu tego miesiąca ubędzie nam dnia w Małopolsce o 107 minut! Skutkiem istnienia zjawiska refrakcji w atmosferze ziemskiej wszystkie obiekty na niebie, szczególnie te bliskie horyzontu, widzimy nieco wyżej, niż są one w rzeczywistości, zatem faktyczne zrównanie długości dnia z nocą nastąpi dopiero nocą z 25 na 26 września.
Jeśli chodzi o stan aktywności magnetycznej naszej gwiazdy, to w tym miesiącu, podobnie jak to było w wakacje, należy się spodziewać dużej ilości plam, pochodni, czy protuberancji na jej tarczy. Słońce znajduje się w stanie gwałtownego, niespodziewanego wcześniej wzrostu aktywności w 25 cyklu swej jedenastoletniej aktywności.
Księżyc
Ciemne, prawie bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, wystąpią w połowie września. Księżyc rozpocznie ten miesiąc podążając po lipcowej pełni do ostatniej kwadry, która przypadnie w 7 IX o godz. 00.21, nów – 15 IX o godz. 3.40, pierwsza kwadra 22 IX o godz. 21.32 i pełnia 29 IX o godz. 11.58. Księżyc będzie w apogeum (najdalej od Ziemi) 12 IX o godz. 18.00, a w perygeum (najbliżej nas) 28 IX o godz. 3.00. Ponadto, 5 IX o godz. 21.30 Księżyc zbliży się do Plejad na odległość jednego stopnia.
Planety
Merkurego można będzie obserwować o świcie, tylko w ostatniej dekadzie miesiąca, gdy będzie poprzedzał maksymalnie o godzinę wschód Słońca. Najlepiej obserwować go w dniu 24 IX, gdy będzie w peryhelium. Podobnie Wenus jako Jutrzenkę, z tą różnicą, że przebywa ona znacznie wyżej na niebie niż Merkury, a możemy ją obserwować przez ponad dwie godziny przed wschodem Słońca. Wrogiem naszych obserwacji będą niestety poranne mgły.
Mars widoczny jest nisko nad horyzontem, tuż po zachodzie Słońca, przez cały wrzesień. Jednak z upływem dni kryje się coraz bardziej w wieczornych zorzach, co utrudnia jego obserwacje. W gwiazdozbiorze Barana możemy obserwować od późnego wieczora Jowisza ze wspaniałą gromadką galileuszowych księżyców, którą Galileusz nazwał gwiazdami medycejskimi, ponieważ wówczas jego „naukowym sponsorem” była rodzina Medyceuszy. Przed nim, w gwiazdozbiorze Wodnika, po sierpniowej opozycji dzielnie kroczy przez całą noc Saturn, przystrojony w pierścienie, z największym satelitą w całym Układzie Słonecznym – Tytanem, którego możemy podziwiać już przez niewielką lunetę.
Uran będzie widoczny od północy w gwiazdozbiorze Barana, bo dopiero 13 XI znajdzie się w opozycji do Słońca. Natomiast w gwiazdozbiorze Wodnika, praktycznie przez całą noc, można obserwować Neptuna, który już 19 IX będzie w opozycji do Słońca, ale do ich obserwacji trzeba się posłużyć już co najmniej małą lunetką.
Aby w tym powakacyjnym miesiącu móc w dzień obserwować Słońce, a Księżyc i planety wieczorem, w każdy piątek (wejście o godz. 20.00 i 21.00) będzie można korzystać z lunet Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego w Niepołomicach, które będzie otwarte dla publiczności. Ponadto w piątek 29 września planowana jest Małopolska Noc Naukowców, bo to wtedy też znajdziemy się nieomal na progu października, czasu – miejmy nadzieję – prawdziwie Babiego Lata i rozpoczynającego się nowego roku akademickiego. Na zakończenie przypomnijmy sobie staropolskie przysłowie: Jeśli wrzesień jest ciepły i suchy, pewno październik nie oszczędzi pluchy.
Adam Michalec
MOA w Niepołomicach, 31 lipca 2023
Czytaj więcej:
Źródło: Adam Michalec/MOA w Niepołomicach
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Na ilustracji: Wrześniowe, południowo-wschodnie niebo nad Krakowem – 15 IX o godzinie 23. Źródło: Stellarium.
