Z pewnym opóźnieniem dotarła do Polski informacja, że 21 sierpnia 2023 roku we Flagstaff w Arizonie zmarł astronom dr Edward Leonard George „Ted” Bowell, jeden z najsłynniejszych łowców planetoid. W 2009 roku, obchodzonym jako Rok Astronomii, nadał jednej z odkrytych przez siebie planetek imię „Toruń” – na cześć miasta i uczelni im. Kopernika.
Ted Bowell urodził się 26 listopada 1943 roku w Londynie. Początkowo chciał zostać muzykiem lub pisarzem. Astronomią zainteresował się, kiedy ojciec podarował mu teleskop. Jak później wspominał, bycie astronomem musi być fajne, bo nie trzeba wstawać wcześnie rano.
W 1965 roku ukończył studia na University College London, uzyskując tytuł licencjata w dziedzinie astronomii. Następnie pracował jako wykładowca i asystent badawczy na tej uczelni oraz jako pracownik naukowy w Obserwatorium Meudon w Paryżu, gdzie badał właściwości Księżyca i Marsa.
Doktorat z astrofizyki uzyskał na Uniwersytecie Paryskim w 1973 roku. W tym samym roku dr Bill Baum, pełniący wówczas funkcję dyrektora Centrum Badań Planetarnych w Obserwatorium Lowella we Flagstaff w Arizonie, zaproponował mu pracę związaną z fotograficznym badaniem planet. W ten sposób rozpoczęła się kariera Bowella w Lowell, która trwała 38 lat, aż do przejścia na emeryturę w 2011 roku. Bowell często żartował, rymując swoje nazwisko z nazwą obserwatorium: Lowell – Bowell.
Chociaż Bowell spędził pierwszych kilka lat w Lowell głównie na badaniu planet, ostatecznie skupił się na planetoidach. Początkowo do szukania małych ciał Układu Słonecznego korzystał z trzynastocalowego Teleskopu Lawrence'a Lowella — instrumentu, którego Clyde Tombaugh użył do odkrycia Plutona i powszechnie nazywanego Teleskopem Plutona. W latach 1979–1988 prowadził badania, w wyniku których odkryto i nazwano ponad 600 takich ciał, w tym również planetoidę o numerze 12999, nazwaną później „Toruń”. W 1993 roku rozpoczął nowy projekt, mający na celu poszukiwanie asteroid i komet krążących blisko Ziemi, zwanych obiektami bliskimi ziemi, w skrócie NEO. Badania te, ogólnie określane jako LONEOS (od Lowell Observatory Near-Earth-Object Search) trwały do 2008 roku. Pod kierownictwem Bowella w programie LONEOS odkryto ponad 21 tysięcy asteroid (ponad 200 z nich to NEO) i 40 komet. W środowisku astronomicznym Bowell był znany na całym świecie z badań nad asteroidami. W latach 2000–2003 pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Pozycji i Ruchów Małych Ciał Układu Słonecznego. W 2005 roku otrzymał tytuł Doktora Honoris Causa Narodowego Uniwersytetu w Charkowie w Ukrainie.
Wśród przyjaciół i współpracowników Ted Bowell był znany ze swojego zamiłowania do wykwintnego jedzenia i wina. Jako prawdziwy mistrz sosów w czasie wolnym od obserwacji żartował, że astronomia od gastronomii różni się tylko… jedną literą. Na przyjęciach w Obserwatorium Lowella przy jego stole zawsze panowała dobra atmosfera – częściowo dzięki poczuciu humoru Teda Bowella, a częściowo ze względu na niezwykłe wino, które osobiście serwował kolegom. Przez całe życie pasjonował się również muzyką. Przez wiele lat był członkiem, a nawet prezesem Rady Orkiestry Symfonicznej w Flagstaff.
W gronie przyjaciół Teda Bowella znalazła się również grupa polskich astronomów. Trojgu spośród nich „sprezentował” odkryte przez siebie planetoidy i nazwał je: 7747 Michałowski, 7789 Kwiatkowski oraz 21776 Kryszczyńska. Dla siebie zarezerwował planetoidę 2246 Bowell.
I właśnie ta trójka poznańskich astronomów namówiła Bowella do wysłania Torunia w kosmos. Krótko po ogłoszeniu nazwy „Planetoida 12999 Toruń” Ted Bowell gościł w Grodzie Kopernika podczas Toruńskiego Festiwalu Nauki i Sztuki w 2009 roku. Był wtedy honorowym gościem Michała Zaleskiego, prezydenta Torunia. Ze względu na swą miłość do muzyki, łowca planetoid był szczególnie wzruszony prapremierowym wykonaniem tanga „Planetoida 2246 Bowell” na puzon, klarnet i wiolonczelę autorstwa toruńskiej kompozytorki Magdaleny Cynk oraz jej utworem na orkiestrę symfoniczną „Planetoida 12999 Toruń”. Utwór ten był niedawno przypomniany na toruńskich Jordankach z okazji Roku Kopernika 2023. W Toruniu, powstał również pomnik „Planetoidy 12999 Toruń” – autorstwa rzeźbiarki Pauliny Kaczor, który upamiętnia Rok Astronomii 2009. Swoją wizytę w Toruniu Bowell wspominał z rozrzewnieniem: Byłem tam goszczony jak cesarz.
Warto posłuchać i zobaczyć:
Muzyczne miniatury: Planetoida 7747 Michałowski, Planetoida 7789 Kwiatkowski, Planetoida 21776 Kryszczyńska, Planetoida 2246 Bowell.
Zdjęcie planetoidy 12999 na tle gwiazd.
Oryginalna informacja o śmierci Teda Bowella w Flagstaff.
Źródło: Flagstaff
Opracowanie: Paweł Z. Grochowalski
