Walka z zanieczyszczeniem sztucznym światłem wydawać by się mogła przysłowiową walką z wiatrakami. Przecież w XXI wieku oświetlenie ulic, nawet na największych peryferiach jest traktowane jako norma, przynajmniej w krajach rozwiniętych. Podobnie jest z oświetleniem zewnętrznym parków, parkingów, budynków publicznych, zabytków czy kościołów. Dodatkowo coraz większa liczba osób prywatnych montuje na swoich posesjach silne, halogenowe lampy w celu przeciwdziałania kradzieżom. Dochodzą do tego również dekoracyjne instalacje elewacji stosowane zwłaszcza w nowym, prywatnym budownictwie. Te wszystkie wyżej wymienione przejawy rozwoju cywilizacyjnego, jakimi niewątpliwie są wspomniane inwestycje, traktowane są przez większość społeczeństwa z aprobatą. Niestety nieprawidłowo zaprojektowana sieć oświetleniowa prowadzi do szeregu negatywnych skutków, których istnienie nie jest powszechne w świadomości większości ludzi (zarówno zwykłych obywateli jak i urzędników państwowych).

Zorganizowaną walkę z zanieczyszczeniem świetlnym podejmują obecnie przede wszystkim środowiska skupione wokół astronomii obserwacyjnej oraz szeroko rozumiani miłośnicy przyrody. Powstał szereg organizacji, których celem jest rozpowszechnianie wiedzy o zanieczyszczeniu świetlnym oraz próby minimalizacji jego skutków. Najbardziej znaną z takich organizacji, posiadającą ogólnoświatowy zasięg jest Międzynarodowy Związek Ciemnego Nieba (ang. International Dark-Sky Association) działający od 1988r. Obok niej funkcjonuje szereg innych, lokalnych instytucji, w tym polski Program Ciemne Niebo. Na swoich stronach internetowych zamieszczają materiały i wytyczne dotyczące sposobów minimalizacji skutków zanieczyszczenia światłem, które podzielić można na trzy główne kategorie.

Do pierwszej kategorii sposobów walki z tym negatywnym zjawiskiem należą działania zmierzające do propagowania wiedzy o zanieczyszczeniu świetlnym wśród lokalnych społeczności. W zakres tych działań wchodzą broszury informacyjne, prelekcje, spotkania informacyjne, konferencje, szkolenia, pikniki astronomiczne oraz wszystkie inne tego typu imprezy o charakterze edukacyjnym. Ważnym elementem z tej grupy inicjatyw są również projekty nauki obywatelskiej takie jak GLOBE at Night i Great World Wide Star Count, zachęcające młodzież szkolną i inne grupy społeczne do badań nad problematyką zanieczyszczenia świetlnego.

Ryc. 1. Przykład konferencji nagłaśniającej problematykę zanieczyszczenia świetlnego

Drugą grupą działań są inwestycje w sieć oświetleniową zgodne z zaleceniami organizacji zajmujących się walką z zanieczyszczeniem świetlnym. Kluczowymi kwestiami technicznymi lamp oświetleniowych jest ich konstrukcja (najlepiej płaska oprawa) oraz kąt nachylenia lampy względem podłoża (najkorzystniej zero stopni) przekładające się na współczynnik ULOR (ang. Upward Light Output Ratio). Współczynnik ten określa udział strumienia świetlnego emitowanego w górną półprzestrzeń, a więc oznacza stopień emisji światła ponad oprawę lampy. Najkorzystniejszy ULOR mają lampy posiadające oprawę z płaską szybą, skierowaną pod kątem 90 stopni w stosunku do osi pionu. Pozytywnym rozwiązaniem są również lampy wyposażone w czujniki ruchu lub reduktory mocy. Koszt ich zakupu jest wyższy, ale przynoszą spore oszczędności w zużyciu energii elektrycznej. Więcej o przykładach lamp i o prawidłowym oświetlaniu znajdziecie na stronach Programu Ciemne Niebo. 

Ryc. 2. Wpływ rodzaju oprawy lampy na wielkość współczynnika ULOR

Trzecim rodzajem działań zmierzających do walki z zanieczyszczeniem świetlnym jest ochrona terenów charakteryzujących się naturalnie ciemnym niebem. Z tego powodu ustanawiane są na świecie obszary nazywane parkami ciemnego nieba, których obecnie na świecie jest kilkadziesiąt. Pierwszy z nich, w pełni utworzony z myślą o ochronie nocnego krajobrazu powstał w 1999 r. w Kanadzie. Od tamtego czasu powstają kolejne - tylko w ciągu ostatnich dwóch lat ustanowiono 22 parki ciemnego nieba (głównie w Europie, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie). Oprócz funkcji związanej z czynną ochroną nocnego krajobrazu parki te prowadzą również działania z zakresu dwóch wcześniej wymienionych sposobów walki z zanieczyszczeniem świetlnym. Organizują na swoim terenie liczne imprezy astronomiczne oraz w porozumieniu z otaczającymi je jednostkami samorządu terytorialnego współdziałają w wymianie lokalnej sieci oświetleniowej na bardziej efektywną i zgodną z zaleceniami organizacji proekologicznych.

Ryc. 3. Logo Parku Gwiezdnego Nieba "Bieszczady"

Grzegorz Iwanicki

Źródła ilustracji:

Ryc. 1. Program Ciemne Niebo (http://www.ciemneniebo.pl/pl/index.php?option=com_content&task=view&id=211)

Ryc. 2. Penny4NASA (http://www.penny4nasa.org/2013/07/09/light-pollution-and-nasa-combating-the-dark-side-of-light/)

Ryc. 3. Bieszczady.pl (http://www.bieszczady.pl/Inauguracja_Parku_Gwiezdnego_Nieba_8222_Bieszczady_8221_?newsID=5805)