Przejdź do treści

550. rocznica urodzin Mikołaja Kopernika

Jan Matejko, "Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem", 1873, olej na płótnie, fot. Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego  Jan Matejko, "Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem" #sztuki wizualne

19 lutego 1473 roku w Toruniu urodził się Mikołaj Kopernik – człowiek wielu talentów: astronom, matematyk, lekarz, prawnik, ekonomista, urzędnik oraz duchowny. W roku 2023 obchodzimy 550. rocznicę urodzin twórcy teorii heliocentrycznej i jednego z najważniejszych badaczy w dziejach nauki polskiej i światowej.

Rok 2023 został ogłoszony Rokiem Mikołaja Kopernika w związku z 550. rocznicą jego urodzin i czterysta osiemdziesiątą rocznicą śmierci. W swoim najsłynniejszym dziele „De revolutionibus orbium coelestium” Mikołaj Kopernik przedstawił założenia heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego, burzące ówczesny obraz świata. Jego odkrycie spowodowało rewolucję naukową zwaną przewrotem kopernikańskim.

Życie i twórczość Mikołaja Kopernika wciąż są przedmiotem badania naukowców. W ostatnich latach m.in. wykluczono, że ród Koperników pochodził z Krakowa i ustalono, że Mikołaj był starszym z braci Koperników, a nie jak dotąd sądzono – młodszym.

Mikołaj Kopernik urodził się w 19 lutego 1473 roku w jednym z domów należących do rodziny Koperników, która posiadała dom przy ulicy św. Anny (obecnie ul. Kopernika 15; tzw. Dom Kopernika), oraz kamienicę przy Rynku Staromiejskim nr 36 (tzw. Kamienica Pod Lwem). Przyszły astronom wywodził się z rodziny kupieckiej. Jego ojciec przybył prawdopodobnie z Krakowa do Torunia, gdzie poślubił Barbarę Watzenrode, co pozwoliło mu wejść w majętne i wpływowe środowisko toruńskiego patrycjatu. Kopernikowie mieli czworo dzieci: Andrzeja, Barbarę, Katarzynę i Mikołaja.

Mikołaj dzieciństwo i młodość spędził w Toruniu. Naukę rozpoczął w szkole miejskiej przy kościele św. św. Janów (św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty), która miała wysoki poziom nauczania oraz bogatym księgozbiór, zawierający m.in. rękopisy i dzieła z zakresu astronomii i astrologii. Jednym z jej rektorów był znany humanista Konrad Gesselen (matematyk, astronom i bakałarz sztuk). W szkole uczył również Lukas Watzenrode – wuj Kopernika, późniejszy biskup warmiński i protektor astronoma.

Z inicjatywy wuja i przy jego wsparciu Mikołaj Kopernika w wieku 18 lat rozpoczął studia na Wydziale Sztuk Wyzwolonych w Akademii Krakowskiej (1491–1495), gdzie na najwyższym poziomie stały właśnie nauki matematyczne i astronomiczne. Następnie od 1496 roku studiował astronomię w Bolonii i od 1501 roku prawo i medycynę w Padwie; w 1503 roku uzyskał doktorat z prawa kanonicznego w Ferrarze. W końcu 1503 roku wrócił do Polski, na Warmię. W Toruniu nigdy już na stałe nie zamieszkał. W latach 1504–1510 był sekretarzem i osobistym lekarzem wuja, biskupa warmińskiego Lukasa Watzenrodego i przebywał głównie w Lidzbarku Warmińskim. W 1509 roku ogłosił drukiem w Krakowie swój łaciński przekład greckich listów Teofilakta Symokatty.

W 1510 roku jako kanonik i kanclerz kapituły osiedlił się we Fromborku, gdzie prowadził obserwacje astronomiczne i pisał swoje główne dzieło. W latach 1516–1519 i w połowie 1521 roku był administratorem dóbr kapitularnych w Olsztynie. Podczas wojny polsko-krzyżackiej w latach 1520–1521 dowodził obroną zamku olsztyńskiego przed Krzyżakami jako cywilny administrator zamku. Około 1510 roku Mikołaj Kopernik podał zarys teorii heliocentrycznej w rozprawie znanej pt. „Commentariolus”. Nie została ona wydrukowana, lecz krążyła po Europie w odpisach, z których dwa odnaleziono dopiero w XIX wieku. We Fromborku Mikołaj Kopernik przeżył 40 lat. W tym mieście tworzył, prowadził obserwacje astronomiczne, pisał prace naukowe i przede wszystkim opracował przełomowe dzieło „O obrotach sfer niebieskich„, które ukazało się drukiem w 1543 roku w Norymberdze pod nazwiskiem „Nicolai Copernici Torinensis”.

Mikołaj Kopernik umarł 24 maja we Fromborku i został pochowany w krypcie w katedrze fromborskiej. Teoria heliocentryczna, która godziło w ustalone poglądy na budowę świata, jeszcze za życia Kopernika spotkała się z ostrym sprzeciwem Marcina Lutra, Filipa Melanchtona i Jana Kalwina jako sprzeczna z tekstem Biblii. Kościół katolicki początkowo nie zajmował oficjalnie stanowiska wobec teorii, jednak później, po soborze trydenckim uznał ją za przeciwną katolickiemu światopoglądowi. Kongregacja Indeksu wydała w 1616 roku dekret potępiający „De revolutionibus...”. Z Index Librorum Prohibitorum (Indeksu Ksiąg Zakazanych) dzieło zostało usunięte dopiero w 1758 roku. Od przełomu XVI i XVII wieku teoria heliocentryczna zyskiwała jednak coraz więcej zwolenników, a do jej ugruntowania najbardziej przyczynili się Giordano Bruno, Johannes Kepler i Galileusz. Spowodowała rewolucję naukową nazwaną przewrotem kopernikańskim.

Główne obchody 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika odbędą się 19 lutego 2023 roku. Będą ją świętowały przede wszystkim miasta związane z osobą astronoma, czyli Toruń, gdzie się urodził, Kraków, gdzie studiował, i Olsztyn, którego bronił przed Krzyżakami, a szczególnie uroczyste obchody zaplanowano we Fromborku i innych miastach województwa warmińsko-mazurskiego – ponad 150 wydarzeń, w tym koncerty, konferencje naukowe i wystawy. Wielka wystawa poświęcona Mikołajowi Kopernikowi zostanie otwarta pod koniec kwietnia na Zamku Królewskim w Warszawie. Na ekspozycję trafi ponad 170 eksponatów wypożyczonych z 21 instytucji – zapowiada jej kurator Norbert Haliński.

Do obchodów dołączyła Poczta Polska, publikując okolicznościowy znaczek z Mikołajem Kopernikiem, na którym umieszczono portret astronoma z epitafium w bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku. Natomiast Centrum Nauki Kopernik w Warszawie uczci rok swojego patrona nowymi wystawami; zostanie też otwarta Pracownia Przewrotu Kopernikańskiego. Rzeczniczka centrum Katarzyna Nowicka zaprasza na darmowe zwiedzanie potomków uczonego – wszystkie osoby o nazwisku Kopernik.  

Z okazji 550. rocznicy urodzin wielkiego polskiego uczonego Skarbnica Narodowa ufundowała dla każdego bezpłatny medal pamiątkowy. Należy zaznaczyć, że pomimo nazwy sugerującej firmę państwową, Skarbnica Narodowa to prywatna firma, która powstała w 2005 roku. Zamówienie medalu wiąże się z podaniem swoich danych osobowych i zgodą na przesyłanie informacji o produktach firmy.

Piknik KOPERNIKański w Toruniu

Z okazji urodzin Mikołaja Kopernika odbędzie się dwudniowy Piknik KOPERNIKański (19 i 20 lutego). W programie wydarzenia przewidziano m.in. prezentację projektu „Innowacyjna historia”, warsztaty „Laboratorium Przyszłości”, wystawę czasową „Apollo 11”, mobilne planetarium i Naukobus z Centrum Nauki Kopernik oraz mobilną ekspozycję Instytutu Pamięci Narodowej. Wydarzenie odbędzie się w budynku Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy oraz Centrum Innowacyjnej Edukacji w Toruniu.

W Toruniu odbędą się również dwa Światowe Kongresy Kopernikańskie. Wykład laureata Nagrody Nobla na inaugurację jednego z nich będzie transmitowany na YouTube

Więcej informacji na temat życia i działalności Mikołaja Kopernika znajdziecie w programie Astronarium:

Odc. 24 – Astronomia Kopernika

Odc. 38 – Grób Kopernika

Odc. 81 – Księgi Kopernika

oraz w programie UraniaTV w odcinku pt. „Kopernik jakiego nie znamy”.

 

Opracowanie: Paweł Z. Grochowalski

Źródło: Polskie Radio, Toruński Portal Turystyczny, Biuletyn Informacji Publicznej

Reklama