Słowo wstępne do nr 5/2021
W połowie września odbył się 40. Zjazd Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. To okazja, aby opowiedzieć trochę o tym, czym zajmuje się to stowarzyszenie. Polskie Towarzystwo Astronomiczne (PTA) to stowarzyszenie naukowe (jego członkami są zawodowi astronomowie), ale poza naukową częścią działalności robi też sporo w zakresie popularyzacji nauki, czego najlepszym przykładem jest Urania. Zacznijmy jednak od pola naukowego. Rola towarzystw naukowych to obecnie przede wszystkim działalność wspierająca naukę czy to organizacyjnie, czy w formie działań ułatwiających współpracę pomiędzy naukowcami, a także reprezentowanie głosu środowiska astronomicznego w kontaktach z władzami lub innymi podmiotami, jak i społeczeństwem.
Do tego rodzaju działań należy organizowanie konferencji naukowych. Co dwa lata jest organizowany wspomniany Zjazd PTA. To największa polska konferencja naukowa o astronomii i kosmosie, stanowiąca przegląd bieżących badań prowadzonych w Polsce i na świecie. Co ciekawe, w tym roku na wygłoszenie wykładów zgodziło się m.in. aż trzech laureatów Nagrody Nobla.
PTA od kilku lat wydaje też serię pt. „Proceedings of the Polish Astronomical Society”, w której są zamieszczane publikacje konferencyjne. Jedni poddają w wątpliwość sens wydawania „proceedingsów”, inni uważają je za dobry pomysł. Ja sądzę, że to przydatna seria. Chętnych do publikowania jest sporo, gdyż są to nie tylko materiały z kolejnych Zjazdów PTA, ale i z innych konferencji spoza PTA. Dodatkowo jest to miejsce, w którym doktoranci mogą zamieszczać swoje pierwsze publikacje naukowe. Nie od razu przecież publikuje się w Nature czy Science ani nie wszystkie tematy tam pasują. Dla młodych naukowców jest to też przydatne w kontekście oceny ich dorobku przy stypendiach naukowych i pierwszych grantach badawczych. Można się ewentualnie zastanowić, czy nadal robić to w wersji drukowanej, czy może przejść na wyłącznie elektroniczną formę publikowania.
Innym pomysłem, realizowanym co jakiś czas przez PTA, są serie wykładów dla studentów i doktorantów astronomii oraz młodych naukowców. Na wykłady te zapraszani są jako prelegenci najlepsi na świecie specjaliści w danej dziedzinie astronomii. Jest to dobry pomysł wart kontynuowania.
PTA przyznaje też nagrody, będące prestiżowymi w środowisku astronomicznym. Najwyższe wyróżnienie to Medal Bohdana Paczyńskiego za wybitny dorobek naukowy. Drugie z wyróżnień stanowi Nagroda Młodych PTA, dla młodych astronomów w wieku do 35 lat, mających już bogaty dorobek naukowy. Ona jako jedyna ma także wymiar finansowy — laureat dostaje dodatkowo kwotę pieniężną 3000 zł (artykuł tegorocznej laureatki na s. 16).
Przy nagrodach możemy płynnie przejść na pole popularyzacji nauki, bowiem trzecia z nich dotyczy właśnie popularyzacji astronomii. Odwołuje się do Włodzimierza Zonna, który miał wybitny talent popularyzatorski. Nagrodę i Medal im. Włodzimierza Zonna za upowszechnianie wiedzy o Wszechświecie otrzymały w tym roku dwa stowarzyszenia: PTMA i PPSAE (o laureatach na s. 12 i 14).
Prawdopodobnie kolejne elementy działalności PTA w zakresie popularyzacji astronomii są naszym Czytelnikom dużo bardziej znane, mają też dużo większy zasięg w całym społeczeństwie, liczony w dziesiątkach i setkach tysięcy, a czasem nawet milionach użytkowników/wyświetleń. Chodzi o serial telewizyjny Astronarium oraz Uranię — drukowaną i jej portal internetowy. Z nowszych inicjatyw ciekawy jest AstroGPS, czyli baza wszelakich wydarzeń związanych z astronomią i kosmosem. Ten element czeka jeszcze na szersze wypromowanie, ale już wzbudził zainteresowanie partnerów międzynarodowych i ma przybrać bardziej globalną formę.
Na wznowienie czeka ogólnokrajowy projekt o nazwie „Wizyty astronomów w szkołach”, planowany jest „Przewodnik astronomiczny po Polsce” a poza wymienionymi inicjatywami, PTA prowadzi jeszcze kilka kolejnych oraz różne tymczasowe działania (więcej na www.pta.edu.pl). Trzeba przyznać, że to wcale nie tak mało jak na stowarzyszenie liczące około 250 członków.
Krzysztof Czart
Toruń, 15 września 2021 r.